میراث آریا: این قلعه که به «قلعه فین» معروف است، یکی از یادگارهای مهم دوره اسلامی در جنوب ایران بهشمار میرود و در دل طبیعتی نیمهکوهستانی و گرمسیری، قرنها است که ساکت و استوار باقی مانده است.
موقعیت استراتژیک قلعه، در مجاورت جاده خاکی در شمال و جاده آسفالته در شرق که به مرکز شهر فین منتهی میشود، نشان از انتخابی هوشمندانه دارد؛ انتخابی که هم تسلط دیدبانی به نواحی پیرامون را فراهم میکرد و هم دسترسی به منابع طبیعی و مسیرهای ارتباطی منطقه را ممکن میساخت. از ضلع غربی، نخلستانهایی انبوه منظر زیبایی برای قلعه فراهم کردهاند و در جنوب و غرب، تأسیسات شهری و خانههای مسکونی، نشانههایی از همزیستی تاریخ و زندگی معاصر را به نمایش میگذارند.
در نزدیکی قلعه و بهویژه در دامنههای کمارتفاع غربی، یک قبرستان تاریخی قرار دارد. در این محوطه و در درون قلعه، تعداد قابل توجهی سفال شکسته کشف شده که مبنای اصلی برای تاریخگذاری قلعه فراهم آوردهاند.
سفالهای مکشوفه به دو دسته کلی تقسیم میشوند: لعابدار و بدون لعاب. در میان سفالهای لعابدار، لعاب آبیرنگ بیش از همه به چشم میخورد و گاهی تزئیناتی هندسی زیر لعاب دیده میشود. سفالهای بدون لعاب نیز بیشتر به رنگهای قرمز و نخودیاند و در شکلهایی با کف فرورفته، لبههای پهن و طرحهایی ساده یا قالبزده، نماینده یک دوره میانه اسلامی هستند. با توجه به سبک ساخت این سفالها، اغلب آنها را به دورههای ایلخانی و تیموری نسبت میدهند. افزون بر اینها، کشف قطعهای چینی آبی و سفید از نوع صفوی، احتمال استمرار کاربری قلعه در دوران صفوی را نیز تأیید میکند.
اگرچه بخشهایی از دیوارها و برجها هنوز پابرجا مانده، اما فرسایش گسترده، بخشی از ساختار اصلی بنا را زیر خاک مدفون کرده است و در نتیجه، ترسیم یک نقشه دقیق از قلعه دشوار است. با این حال، بر اساس بقایای معماری و جایگیری برجهای دیدهبانی در چهار گوشه بنا، میتوان حدس زد که نقشه قلعه، شکلی چندضلعی و نامنظم داشته که با برجهای مدور تقویت میشده است.
مصالح اصلی بهکار رفته در ساخت قلعه شامل سنگهای لاشه و ملات ساروج در بخش زیرین و خشتهای مربعشکل در بخشهای فوقانی است. این ترکیب، همزمان هم مقاوم بوده و هم با اقلیم گرم جنوب سازگار بوده است. در دورههای متأخرتر، الحاقاتی مانند دیوارهای سیمانی، اسکلت فلزی، آجر و کاشی در بخشهایی از بنا دیده میشود که حکایت از تغییر کاربری آن در دهههای گذشته دارد. نشانههایی از اقامت موقت برخی از خانها و افراد محلی نیز در ساختار فعلی دیده میشود.
در ضلع شرقی قلعه، بقایای برج مدوری با دیواری به طول ۸۴۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۷۰ سانتیمتر باقی مانده است. داخل این دیوار، تیرکشهای عمودی و پنجرههایی با طاق جناغی قرار دارد که هم نقش عملکردی و هم زیباییشناسانه داشتهاند. در ضلع غربی، برج مدور دیگری با قطر حدود ۳۸۰ سانتیمتر دیده میشود که ساختار دوطبقه آن هنوز مشخص است. طبقه دوم این برج در ارتفاع حدود ۴۵۰ سانتیمتری از سطح زمین واقع شده و وجود طاقچهها و تیرکشهای متعدد در درون آن نشان میدهد که برجها نقش کلیدی در دفاع از قلعه داشتهاند.
کاربری اصلی قلعه در گذشته، ماهیتی نظامی و امنیتی داشته است. در زمانهایی که تهدیداتی از سوی راهزنان یا نیروهای بیگانه وجود داشت، قلعه به عنوان پناهگاهی امن برای ساکنان محلی عمل میکرد. در عین حال، با توجه به معماری نسبتاً پیشرفته آن، میتوان نتیجه گرفت که قلعه تنها یک بنای نظامی صرف نبوده، بلکه در دورههایی محل استقرار افراد صاحبنفوذ، نگهبانان و حتی مقرهای فرماندهی محلی نیز بوده است.
با آنکه بخشهای زیادی از بنا تخریب شده و اطلاعات دقیقی از تزیینات داخلی آن در دست نیست، اما همان پنجرههای با طاق جناقی و تیرکشهای جانبی در برجها، امروزه به عنوان شاخصترین جلوههای معماری تزئینی باقیماندهاند. این عناصر، ضمن ایفای نقش دفاعی، زیبایی بصری خاصی نیز به بنا بخشیدهاند و از عناصر ثابت معماری قلعههای دوره اسلامی محسوب میشوند.
با وجود همه آسیبها، قلعه فین همچنان جایگاه مهمی در تاریخ معماری و دفاعی جنوب ایران دارد. این بنا در سال ۱۳۸۱ با شماره ۷۲۷۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و شایسته توجه بیشتر از سوی نهادهای متولی، پژوهشگران و فعالان میراث فرهنگی است.
انتهای پیام/
نظر شما